موضوع : آیا امیرالمومنین علیه السلام در جریان غصب خلافت سکوت کردند و کاری نکردند؟

2- ابان از سليم نقل كند كه گفت: پيرامون امير مؤمنان عليه السّلام نشسته بوديم، نزد حضرتش گروهى از اصحاب وى حضور داشتند، فردى به حضرتش گفت: اى امير مؤمنان! چه خوب بود كه مردم را به يارى خويش فرا مى‌خواندى! حضرتش برخاست و خطبه خواند و فرمود: بدانيد كه من شما را به يارى خويش خواندم برنخاستيد، اندرزتان دادم نپذيرفتيد، شما را فراخواندم گوش نكرديد، شما حاضرانى چون غايبانيد، زندگانى چون مردگانيد، كرانى گوش داريد، بر شما آيه‌هاى حكمت را مى‌خوانم و اندرزهاى سودمند و سرشارتان مى‌دهم و به جهاد با ستمگران بر مى‌انگيزم‌تان، هنوز سخنم به آخر نرسيده مى‌بينم كه پراكنده شده‌ايد و دور هم مى‌نشينيد و با هم شعر مى‌خوانيد و ضرب المثل مى‌زنيد و از يك ديگر قيمت خرما و شير را مى‌پرسيد. مرگتان باد! از نبرد و آمادگى آن خسته شده‌ايد و دلهاتان فارغ از ياد نبرد است، به چرند و پرندها سرگرم گشته‌ايد، واى بر شما! با آنان نبرد كنيد پيش از آنكه با شما بجنگند، به خدا سوگند! قومى نبوده و نيست كه در سرزمينش مورد يورش قرار گيرد و خوار و ذليل نشده باشد. به خدا سوگند! گمان نكنم شما چنين كنيد تا كه آنان چنين كنند!دوست داشتم كه مى‌ديدم‌شان و آنگاه با بصيرت و يقين، خدا را ملاقات مى‌كردم و از رنج و عذاب شما و از گفتگوى با شما راحت مى‌شدم. شما چون شترى رها شده را مانيد كه چوپانش را گم كرده است؛ از هر سو كه درآيد از سوى ديگر فرار مى‌كند، به خدا سوگند! من شما را اين گونه مى‌بينم كه هر گاه تنور جنگ داغ گردد و مرگ شدت يابد و بسيار شود از على بن ابى طالب جدا شويد مانند جدا شدن سر از تن و جدا شدن مادر به هنگام زائيدن فرزند كه هيچ دستى نتواند آن را باز دارد. اشعث بن قيس كندى به سرزنش گفت: چرا آن گونه كه عثمان رفتار كرد، عمل نكردى‌؟ على عليه السّلام فرمود: اى دوزخى! مى‌خواستى آن گونه كه پسر عفان رفتار كرد، عمل كنم‌؟! اى پسر قيس! از شر آنچه مى‌گويى به خدا پناه مى‌برم! به خدا سوگند! آنچه را كه پسر عفان كرد حتى مايه شرم كسى است كه دين ندارد و حق را نمى‌شناسد! پس چگونه چنان كنم‌؟! در حالى كه بيّنۀ خدائى دارم و حجّت پروردگارم در دستم است و حق با من است! به خدا سوگند! اگر انسانى به دشمنش اجازه دهد كه گوشتش را ببرد و پوستش را بدرد و استخوانش را بشكند و خونش را بريزد، در حالى كه مى‌تواند او را از اين كار باز دارد، چنين ذلتى ناشى از گناه سنگين او و سستى عقل و ضعف قلب او است. اى پسر قيس تو اين گونه باش، اما من اين گونه نيستم. به خدا سوگند! اگر دستم به چنين فردى برسد با شمشير مشرفيّ‌ چنان بر او بنوازم كه از بستر خواب بپرد و كف و مچى برايش نماند و بعد خداوند هر چه خواهد بكند. واى بر تو اى پسر قيس! فرد مؤمن هر گونه مرگى را مى‌پذيرد ولى خودش را نمى‌كشد، هر كس بتواند خون خويش را حفظ‍‌ كند ولى قاتلش را از خود نراند، خودش قاتل خويش است.واى بر تو اى پسر قيس! اين امت به هفتاد و سه گروه پراكنده شوند، تنها يك گروه از آنهاست كه بهشتى است، هفتاد و دو گروه ديگر دوزخى هستند، بدترين و دشمن‌ترين و دورترين آنها از خداوند، اين افسانه‌سرايانى هستند كه مى‌گويند:«جنگى نيست»، و دروغ مى‌گويند؛ خداوند در كتابش و سنّت پيامبرش به نبرد با اين ستمگران و نيز مارقان فرمان داده است. اشعث بن قيس كه از سخن على عليه السّلام خشمگين بود گفت: اى پسر ابو طالب! چرا هنگامى كه افرادى از تيم بن مرّة و بنى عدى بن كعب و پس از آنان بنو اميه با ابو بكر بيعت كردند، نجنگيدى و شمشير نزدى‌؟ و از هنگامى كه به عراق آمده‌اى در هر سخن و خطبه‌اى كه با ما داشته‌اى نبوده كه در پايان آن پيش از به زير آمدن از منبر نگويى كه:«به خدا سوگند! من از خود مردم به آنان سزاوارترم، از پگاه درگذشت رسول خدا هماره به من ستم شده است» پس چرا در دفاع از حقت شمشير نزدى‌؟! على فرمود: اى پسر قيس! گفتى و حال پاسخ را بشنو؛ اين ترس و فرار از مرگ نبود كه مرا از آن بازداشت، من بيش از هر كسى مى‌دانم كه آنچه نزد خداوند است برايم از دنيا و آنچه در آن است بهتر مى‌باشد، ولى آنچه مرا از شمشير كشيدن بازداشت وصيت و پيمان رسول خدا با من بود. رسول خدا صلّى اللّٰه عليه و اله و سلّم مرا از آنچه امّت پس از حضرتش با من خواهند كرد خبر داده بود، بنا بر اين هنگامى كه كردار امت را با خود ديدم بيش از آنچه از پيش مى‌دانستم كه رسول خدا صلى اللّٰه عليه و آله و سلّم به من گفته بود، نبود. گفتم: اى رسول خدا! آنك كه چنان شود چه وصيت و توصيه‌اى به من داريد؟ فرمود:«اگر يارانى يافتى با آنان جهاد كن و اگر نيافتى دست نگهدار و خون خويش حفظ‍‌ كن تا كه براى برپايى دين و كتاب خدا و سنت من يارانى بيابى». رسول خدا صلى اللّٰه عليه و آله و سلّم مرا خبر داد كه به زودى امّت مرا رها خواهند كرد و با فردى جز من بيعت خواهند نمود و جز مرا پيروى خواهند كرد. رسول خدا صلى اللّٰه عليه و آله و سلّم مرا خبر داد كه من نسبت به او مانند هارونم نسبت به موسىو اندكى پس از حضرتش سرنوشت امّت همانند هارون و پيروانش و گوساله و گوساله پرستان خواهد شد آنك كه موسى به هارون گفت: اى هارون! چرا هنگامى كه ديدى گمراه شدند، از آنان جدا نشدى، آيا مى‌خواستى مرا نافرمانى كنى‌؟! «گفت: اى برادر! اين قوم مرا ناتوان ساختند و نزديك بود مرا بكشند» و گفت: اى برادر! مرا سرزنش مكن، ترسيدم كه بگويى ميان بنى اسرائيل جدائى انداختى و وصيتم را بكار نبستى! يعنى هنگامى كه موسى هارون را به جاى خود بر آنان گمارد، به وى فرمود اگر گمراه شدند و يارانى يافت با آنان جهاد كند و اگر نيافت دست نگهدارد و خون خويش را حفظ‍‌ كند و پراكنده‌شان نسازد. و من ترسيدم كه برادرم رسول خدا صلى اللّٰه عليه و آله و سلّم به من چنين گويد كه: چرا ميان امت پراكندگى افكندى و وصيتم را به كار نبستى، به تو گفتم كه اگر يارانى نيافتى دست نگهدارى و خون خود و اهل بيت و پيروانت را حفظ‍‌ كنى‌؟ پس از درگذشت رسول خدا صلى اللّٰه عليه و آله و سلّم مردم به ابو بكر روى آوردند و با وى بيعت كردند، در حالى كه من سرگرم غسل و دفن رسول خدا بودم. سپس به قرآن پرداختم و با خود عهد بستم كه جز براى انجام نماز ردايى برنگيرم و پاى بيرون ننهم تا كه قرآن را در كتابى گرد آورم و چنين كردم، سپس فاطمه را برداشتم و دست پسرانم حسن و حسين را گرفتم و به خانه يكايك مجاهدان بدر و پيشگامان در اسلام از مهاجران و انصار رفتم و آنان را در مورد حقّم به خدا سوگند دادم و آنان را به يارى خويش فراخواندم، از همۀ آنان تنها چهار نفر به دعوتم پاسخ دادند؛ سلمان، ابو ذر، مقداد، و زبير. از خاندانم نيز كسى نبود تا از من پشتيبانى كند؛ حمزه در نبرد احد كشته شده بود و جعفر در نبرد موته، من بودم و دو عامى تندخوى بدبخت ناتوان خوار؛ عباس و عقيل كه تازه از كفر به اسلام روى آورده بودند. مردم مرا ناخوش داشتند و رها كردند، آن گونه كه هارون به برادرش گفت، گفتم:«اى برادر! همانا كه اين قوم مرا ناتوان ساختند و نزديك بود مرا بكشند»هارون برايم الگوى نيكويى است و عهد و پيمان رسول خدا صلى اللّٰه عليه و آله و سلّم برايم حجّت نيرومندى! اشعث گفت: عثمان نيز چنين كرد! از مردم كمك خواست و آنان را به يارى خويش فراخواند، يارانى نيافت و دست نگهداشت تا كه مظلوم كشته شد! على فرمود: واى بر تو اى پسر قيس! آنك كه اين قوم مرا ناتوان ساختند و نزديك بود مرا بكشند، اگر به من مى‌گفتند:«البته كه تو را مى‌كشيم»، آنان را از كشتن خويش باز مى‌داشتم هر چند كه ياورى جز خويش نمى‌يافتم، ولى گفتند:«اگر بيعت كنى از تو دست برداريم و گراميت داريم و تو را به خويش نزديك سازيم و برتريت دهيم و اگر بيعت نكنى تو را مى‌كشيم» چون كسى را نيافتم با آنان بيعت كردم و بيعت من با آنان، باطلشان را حق نمى‌كند و براى‌شان موجب حقى نمى‌شود. اگر عثمان هنگامى كه مردم به او گفتند:«خود را از خلافت خلع كن تا از تو دست برداريم»، خود را از خلافت خلع مى‌كرد او را نمى‌كشتند. ولى عثمان گفت:«خودم را از خلافت خلع نمى‌كنم»، مردم گفتند:«پس ما هم تو را مى‌كشيم». عثمان هم از آنان دست برداشت تا او را كشتند. به جانم سوگند اگر عثمان خود را از خلافت خلع مى‌كرد برايش بهتر بود چرا كه خلافت را به ناحق گرفته بود و در آن بهره‌اى نداشت و چيزى را ادعا كرده بود كه از او نبود و حق ديگرى را گرفته بود. واى بر تو پسر قيس! سرنوشت عثمان از چند حال خارج نبود: يا كه مردم را به ياريش مى‌خواند و مردم ياريش نمى‌كردند و يا كه مردم از او مى‌خواستند كه ياريش كنند و او آنان را از يارى خويش باز مى‌داشت، در چنين صورتى بر او روا نبود كه مسلمانان را از يارى پيشواى هدايتگر و هدايت‌شده‌اى كه مرتكب خلاف نشده و اصلا اهل خلاف نيست باز دارد! چه بد مى‌كرد اگر آنان را باز مى داشت و چه بد مى‌كردند اگر از نهى او اطاعت مى‌كردند! و يا كه ستم او و روش بد او مردم را بر آن داشت كه وى را به خاطر ستمش و حكومت بر خلاف قرآن و سنّت‌اش شايسته يارى نبينند.در حالى كه عثمان بيش از چهار هزار نفر از خاندان و طرفداران و يارانش بودند و اگر مى‌خواست كه به وسيلۀ آنان مردم را از قتل خويش باز دارد، مى‌توانست. چرا مردم را از قتل خويش باز نداشت‌؟ اگر در آن روز كه همۀ بنو تيم بن مرّة با ابو بكر بيعت كردند، چهل نفر گوش به فرمان مى‌يافتم حقا كه با آنان جهاد مى‌كردم و اما روزى كه با عمر و عثمان بيعت كردند، چنين نمى‌كردم چرا كه من بيعت كرده بودم و فردى مانند من بيعت خويش را نمى‌شكند. واى بر تو پسر قيس! وقتى عثمان كشته شد و من يارانى يافتم مرا چگونه ديدى‌؟ آيا در جريان نبرد بصره كه آنان پيرامون شترشان بودند از من سستى، عقب‌نشينى، ترس يا كوتاهى ديدى‌؟! شترى كه هر كس بر آن و پيرامون آن مى‌جنگيد و هر كس كه پس از آن واقعه، بازگشت و توبه نكرد و آمرزش نخواست، ملعون است، چرا كه يارانم را كشتند، بيعتم را شكستند و نماينده‌ام را در بصره مثله كردند و عليه من شوريدند، با دوازده هزار نفر به سوى‌شان شتافتم در حالى كه آنان حدود يك صد و بيست هزار نفر بودند. خداوند مرا بر آنان يارى كرد و همه‌شان را به دست ما كشت و سينۀ مؤمنان را شفا داد. اى پسر قيس! نبرد ما را در صفين چگونه ديدى‌؟ آيا خداوند به دست ما پنجاه هزار نفر از آنان را در يك جا نكشت و به دوزخ نفرستاد؟ در نبرد نهروان ما را چگونه ديدى‌؟ آنك كه با مارقان برخورد كردم كه در آن روز به كيش كسانى چنگ آويخته بودند كه تلاششان را در دنيا تباه كردند و مى‌پنداشتند كه كار درستى انجام مى‌دهند! خداوند به دست ما در يك جا آنان را كشت و به دوزخ فرستاد و ده نفر هم از آنان بر جاى نماند و از مؤمنان هم ده نفر كشته نشدند. واى بر تو پسر قيس! آيا در عرصه‌هاى نبرد ديده‌اى كه پرچم و بيرقم پس آيد؟ اى پسر قيس مرا سرزنش مى‌كنى‌؟ منى كه در همه جا يار و همراه پيامبر بودم و در محضرش پيشتاز همۀ رويدادهاى سخت بودم از جلوى دشمن نگريخته‌ام و نه شكست خورده‌ام و نه كنارى كشيده‌ام و نه خسته و سست شده‌ام و نه از جنگ منصرف شده‌ام و اجازه نداده‌ام كه دشمن دنبالم كند، زيرا بر پيامبر و وصى پيامبر روا نيست هر گاه كه پيشاپيش امتش با دشمنش به نبرد پردازد، از جنگ برگردد يا كه از آن منصرف شود بايد بجنگد تا كه كشته شود يا كه پيروز گردد. اى پسر قيس! آيا شنيده‌اى كه گريخته باشم يا كه حتى از عرصۀ نبرد دور مانده يا عقب كشيده باشم‌؟ اى پسر قيس! به آن كه دانه را شكافت و انسان را آفريد سوگند! اگر در آن روز كه دار و دسته تيم بن مرّة با ابو بكر بيعت كردند (كه مرا به خاطر بيعت با او سرزنش مى‌كنى) چهل نفر مى‌يافتم كه همه‌شان مانند آن چهار نفر آگاه مى‌بودند، دست نمى‌دادم و با آنان مى‌جنگيدم، ولى نفر پنجمى نيافتم لذا خوددارى كردم. اشعث گفت: اين چهار نفر چه كسانى بودند؟ فرمود: سلمان، ابو ذر، مقداد و زبير بن صفيّه پيش از آنكه بيعتم را بشكند؛ او دو بار با من بيعت كرده بود، در بيعت نخست به آن وفا كرد؛ وقتى مردم با ابو بكر بيعت كردند چهل مرد از مهاجران و انصار نزد من آمدند و با من بيعت كردند، زبير در ميان‌شان بود. به آنان دستور دادم كه سحرگاهان سر تراشيده و سلاح برگرفته در خانه‌ام آماده باشند. از آنان كسى راست نگفت و به من وفا نكرد جز چهار نفر: سلمان، ابو ذر، مقداد و زبير. در بيعت دوّمش با من؛ او و رفيقش طلحة پس از اينكه عثمان كشته شد، نزد من آمدند و با رضا و رغبت با من بيعت كردند، سپس مرتد شدند و پيمان شكستند و حيله كردند و دشمنى ورزيدند و زيانكار شدند و از دين‌شان برگشتند و خداوند هم كشت‌شان و به دوزخ فرستاد و اما آن سه نفر ديگر سلمان و ابو ذر و مقداد بر دين محمّد صلى اللّٰه عليه و آله و سلّم و ملت ابراهيم پايدار ماندند تا كه به ديدار خدا شتافتند، خداى رحمت‌شان كند. اى پسر قيس! به آن كه دانه را شكافت و انسان را آفريد سوگند! اگر آن چهل نفرى كه بيعت كردند به من وفادار مى‌ماندند و سحرگاهان در خانه‌ام آماده مى‌بودند، پيش از آن كه بيعت ابو بكر بر گردنم باشد، با او به جهاد مى‌پرداختم و بر اساس حكم خدا با او رفتار مى‌كردم و اگر پيش از بيعت با عثمان نيز يارانى مى‌يافتم با آنان جهاد مى‌كردم و بر اساس حكم خدا با آنان رفتار مى‌كردم. اما پس از بيعت من با آنان، راهى براى جهاد با آنان وجود نداشت. اشعث گفت: به خدا سوگند! اگر واقعيت اين گونه بوده كه مى‌گويى، همۀ امت محمد صلّى اللّٰه عليه و اله و سلّم جز تو و پيروانت هلاك شده‌اند. على عليه السّلام فرمود: اى پسر قيس! به خدا سوگند! آن گونه كه مى‌گويم حق با من است، و تنها دشمنان حربى و پيمان‌شكنان و حيله‌گران و منكران و معاندان از امّت محمّد صلى اللّٰه عليه و آله و سلّم هلاك گشته‌اند، اما هر كس كه به توحيد دست آويخته و به نبوّت محمّد صلى اللّٰه عليه و آله و سلّم و دين اسلام اقرار كرده و از صف ملّت ابراهيم خارج نشده و عليه ما ستمكاران را يارى نكرده و با ما دشمنى نورزيده ولى در امر خلافت دچار ترديد شده و اهل آن را نشناخته و ولايت ما را نيز نشناخته و با ما دشمنى نورزيده، اين فرد مسلمان مستضعفى است كه اميد رحمت خدا بر او مى‌رود و بايد كه از گناهانش بيمناك باشد.
ابان گويد: سليم بن قيس گفت: در آن روز شيعه‌اى نبود كه با شنيدن اين سخنان چهره‌اش گشوده نشود و خوشحال نگردد، چرا كه امير مؤمنان به شرح موضوع پرداخت و آن را آشكار نمود و از آن پرده برداشت و تقيّه نكرد. و از قاريان مقدس و متقى قرآن كه با ترديد و شك از اظهار نظر در بارۀ خلفاى گذشته خوددارى مى‌كردند و در بيزارى از آنان احتياط‍‌ مى‌كردند، كسى نماند كه به يقين نرسد و آگاه نشود و نظرش عوض نگردد و شكش برطرف نشود و به اطمينان كامل نرسد. و آن گروه از مردم كه از بيعت با على عليه السّلام خوددارى كرده و تنها در ادامۀ بيعت با ابو بكر و عمر و عثمان به على مى‌نگريستند، ابتدا وقتى اين سخنان را شنيدند، سخن حضرتش را ناخوش داشتند و آثار ناخشنودى در چهره‌هاشان نمودار بوداما بعدها همين‌ها همه‌شان آگاه شدند و شكشان برطرف گرديد. ابان گويد كه سليم گفت: تا آن روز هرگز چشمان‌مان آن گونه در برابر عامّۀ مردم روشن نگرديده بود، چرا كه امير مؤمنان براى مردم پرده از حقايق و وقايع برداشت و حق و حقيقت را آشكار كرد و به شرح و تحليل موضوع خلافت پرداخت و تقيه را كنارى گذاشت. پس از آن روز و پس از آن سخنان. شيعيان زياد شدند و زبان گشودند. تا آن روز، شيعيان كمترين نيروهاى سپاه على عليه السّلام را تشكيل مى‌دادند و ديگر مردم بدون اينكه على را بشناسند كه خليفه خدا و وصى رسول خدا صلى اللّٰه عليه و آله و سلّم است و شيعه باشند، همراه آن حضرت مى‌جنگيدند، اما پس از آن جلسۀ سخنرانى، شيعيان بيشترين و بزرگترين نيرو را تشكيل مى‌دادند. اين سخنان پس از نبرد نهروان ايراد شد كه حضرتش فرمان آماده باش و حركت به سوى معاويه را داده بود، اما چند صباحى نگذشت كه كشته شد. ابن ملجم كه نفرين خدا بر او باد، با حيله و به ناحق حضرتش را كشت. شمشيرش مسموم بود، از پيش شمشيرش را سمّ‌ آلود كرده بود. درود خداوند بر سرور ما امير مؤمنان باد.