رساله مغربیه
در این رساله بطور حدیث محور به مسئله بسیار مهمِ وقت نماز مغرب میپردازیم
برای دانلود نرم افزار اوقات شرعی دقیق ، با معیار دفتر حفظ و نشر آثار آل محمد علیهم السلام از برنامه بازار روی این متن کلیک کنید
برای رفع شبهه ، شایسته است که در روزی صاف و بدون ابر ، اندکی پیش از غروب خورشید ، به افق مشرق بنگرید و با معیارهای بیان شده از سوی معصومین علیهم السلام {حداقل ۳۳ حدیث در این مقاله} ، زمان‌های محاسبه شده را مقایسه کنید.
غالب فقهای شیعه در کتب رساله عملیه برای وقت مغرب چنین نوشته اند : وقت نماز مغرب ، بنابر احتیاط واجب از زمانی است که سرخی طرف مشرق که بعد از غروب آفتاب پدیدار میشود (حُمْرة مشرقیّه) ، از بین برود . همچنین اغلب نوشته اند : وقت مخصوص نماز مغرب از اوّل مغرب به اندازه سه رکعت است .
به احادیث وجوب وقت مغرب دقت کنید و به این اصل هم دقت کنید که احادیث همدیگر را تفسیر میکنند :
الکافي – کلینی ج۳ ص۲۷۸ / علل الشرایع – صدوق ج۲ ص۳۴۹ / تهذيب الأحكام – طوسی ج۲ ص۲۹ / الإستبصار- طوسی ج۱ ص۲۶۵/ الوافي ج۷ ص۲۶۶/ وسائل الشیعة ج۴ ص۱۷۳/ بحار الأنوار ج۵۶ ص۳۳۶
وَقْتُ الْمَغْرِبِ إِذَا ذَهَبَتِ الْحُمْرَةُ مِنَ الْمَشْرِق
سیدی و مولای حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند : وقت مغرب، هنگامی است که حمره و سرخی از طرف مشرق برود
السرائر (ابن ادریس حلی وفاة ٥٩٨) ج۳ ص۵۷۱ / وسائل الشیعة ج۱۰ ص۱۲۶ / بحار الأنوار ج۸۰ ص۶۷
عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيٰامَ إِلَى اللَّيْلِ قَالَ سُقُوطُ الشَّفَقِ .
سیدی و مولای حضرت امام صادق علیه السلام در مورد آیه (البقرة آیه – ۱۸۷ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ – ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ )« بخوريد و بياشاميد تا پديدار شود از براى شما رشته سفيد از رشته سياه ، از صبح صادق پس تمام كنيد روزه را تا شب»، فرمودند :معنی تا شب یعنی سقوط و از بین رفتن شفق سرخ (حمره مشرقیه)
شرح : بعضی ها را دیده ام که تا پاسی از شب روزه خود را افطار نمیکنند و دلیلی می آورند که قرآن لفظ لیل (شب) بکار برده در حالی که تفسیر آن تا برطرف شدن شفق مشرق است و همینطور درباره لفظ سقوط الشمس عده ای مثل افرادی که ذکر کردم به اشتباه افتاده اند و به لفظ حدیث عمل میکنند و فقط با پنهان شدن خورشید ، افطار میکنند در حالی که احادیث مفسر و متواتر ، این موضوع را روشن کرده است و علامت غایب شدن خورشید را بر طرف شدن شفق سرخ سمت مشرق فرموده اند
تهذيب الأحكام ج۲ ص۲۵۹ / الإستبصار ج۱ ص۲۶۴ / الوافي ج۷ ص۲۶۹ / وسائل الشیعة ج۴ ص۱۷۶ / بحار الأنوار ج۲ ص۲۵۹
عبْد اللَّه بن وَضَّاح قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى الْعَبْدِ الصَّالِحِ يَتَوَارَى الْقُرْصُ وَ يُقْبِلُ اللَّيْلُ ثُمَّ يَزِيدُ اللَّيْلُ ارْتِفَاعاً وَ تَسْتَتِرُ عَنَّا الشَّمْسُ وَ تَرْتَفِعُ فَوْقَ الجبل حُمْرَةٌ وَ يُؤَذِّنُ عِنْدَنَا الْمُؤَذِّنُونَ فَأُصَلِّي حِينَئِذٍ وَ أُفْطِرُ إِنْ كُنْتُ صَائِماً أَوِ أَنْتَظِرُ حَتَّى تَذْهَبَ الْحُمْرَةُ الَّتِي فَوْقَ الجبل فَكَتَبَ إِلَيَّ أَرَى لَكَ أَنْ تَنْتَظِرَ حَتَّى تَذْهَبَ الْحُمْرَةُ وَ تَأْخُذَ بِالْحَائِطَةِ لِدِينِكَ
خورشید کم کم پنهان می شود و شب رو می آورد، سپس بالا آمدن شب بیشتر می شود و خورشید کاملاً ناپدید میشود و سرخی بالای کوه می آید { توضیح: طبق مشاهدات و احادیث و علم روز، بعد از ناپدید شدن خورشید سرخی سمت مشرق ایجاد میشود} و مؤذن ها در نزد ما اذان می گویند ، آیا در این هنگام نماز را بخوانم و اگر روزه دار بودم افطار کنم یا اینکه منتظر بمانم تا سرخی بالای کوه از بین برود؟ امام علیه السلام و صلوات الله علیه در جواب مرقوم فرمودند : صلاح تو را این می بينم که منتظر بمانی تا سرخی {سرخی بالای کوه در مشرق} برود و در دین خود به احتیاط عمل نمائی
شرح : راوی بعد از کلمه تستتر (پنهان شدن کامل) مینویسد قرمزی بالای کوه نمایان میشود ،شکی نیست که این قرمزیِ سمت مشرق است، زیرا بعد از پنهان شدن خورشید در سمت مغرب ، زردی زیادی وجود دارد تا اینکه این زردی به قرمزی تبدیل میشود و بعد به سفیدی که بدون اختلاف آخر وقت نماز مغرب بر طرف شدن قرمزیِ سمت غرب است . و عرض میکنم احتیاط برای اشخاصی که فقط با ناپدید شدن ظاهری خورشید ، نماز میخوانند در اینجا تأکید شده و دقیقاً وقت مغرب را بر طرف شدن سرخی فرموده اند و انتهای احتیاط اینجاست ، نه بیشتر از این … متاسفانه عده ای از طرف دیگر به اشتباه افتاده‌اند و احتیاط میکنند تا آسمان تاریک شود … برای بحث علمی باید دو کلمه یتواری و تستتر را باز کنم ، يَتَوَارَى (از ریشه‌ی وَری) به معنای پنهان شدن تدریجی ، دور شدن از دید یا نهان شدن در پس چیزی است و اغلب به حالتی اشاره دارد که چیزی به مرور از دید ناپدید شود، مثلاً خورشید که پشت افق می‌رود. تَسْتَتِرُ (از ریشه‌ی ستر) به معنای پوشیده شدن کامل یا مخفی شدن پشت چیزی است. بیشتر به وضعیتی اشاره دارد که چیزی به‌طور کامل پوشانده شود و دیده نشود. مثال: تَسْتَتِرُ الشمسُ خلفَ السحابِ خورشید پشت ابر کاملاً مخفی شد بنابر این يَتَوَارَى بیشتر به ناپدید شدن تدریجی و رفتن از دید اشاره دارد و تَسْتَتِرُ به پوشیده شدن کامل و محو شدن در پشت چیزی دلالت دارد.
بحار الأنوار , جلد۸۰ , صفحه۳۰ / مستدرك الوسائل ج۳ ص۱۳۰
أَوَّلُ وَقْتِ الْمَغْرِبِ سُقُوطُ الْقُرْصِ وَ عَلاَمَةُ سُقُوطِهِ أَنْ يَسْوَدَّ أُفُقُ الْمَشْرِقِ.
سیدی و مولای حضرت امام علی بن موسی الرضا عليهما السلام فرمودند : اول وقت نماز مغرب، سقوط قرص خورشید است، و نشانه‌ی سقوط آن، سیاهی شفقِ افق مشرق می‌باشد.
شرح : این حدیث مفسر است و سقوط الشمس را تفسیر فرموده اند
الکافي ج۴ ص۱۰۰ / الکافي ج۳ ص۲۷۸ / تهذيب الأحكام ج۲ ص۲۹ / الإستبصار ج۱ ص۲۶۵ / الوافي ج۷ ص۲۶۵ / وسائل الشیعة ج۴ ص۱۷۲
عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَقُولُ: إِذَا غَابَتِ الْحُمْرَةُ مِنْ هَذَا الْجَانِبِ يَعْنِي نَاحِيَةَ الْمَشْرِقِ فَقَدْ غَابَتِ الشَّمْسُ فِي شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا .
سیدی و مولای حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرمودند :هنگامي که سرخی از این طرف، یعنی طرف مشرق ناپدید شود ، خورشید از شرق و غرب عالَم غروب کرده است.
شرح : (در این حدیث شریف که به دو سند روایت شده بسیار واضح امام علیه السلام میفرمایند که تا این دو ناپدیدی به وجود نیاید ، مغرب شرعی حاصل نمیشود یعنی ناپدید شدن قرص خورشید از غرب عالم و ناپدید شدن شفق قرمز از شرق عالم این دو که ناپدید شوند مغرب است : فِي شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا و پنهان شدن قرص خورشيد در افق كافى نيست بلكه بايد نور خورشيد هم از فضاى مشرق پنهان شود)
الکافي , جلد۳ , صفحه۲۷۹ / تهذيب الأحكام , جلد۴ , صفحه۱۸۵ / الوافي , جلد۷ , صفحه۲۶۵ / وسائل الشیعة , جلد۱۰ , صفحه۱۲۴
عن أَبِي عَبْد اللَّه عَلیه السّلام قَالَ: وَقْتُ سُقُوطِ الْقُرْصِ وَ وُجُوبِ الْإِفْطَارِ مِنَ الصِّيَامِ أَنْ تَقُومَ بِحِذَاءِ الْقِبْلَةِ و تَتَفَقَّدَ الْحُمْرَةَ الَّتِي تَرْتَفِعُ مِنَ الْمَشْرِقِ فَإِذَا جَازَتْ قِمَّةَ الرَّأْسِ إِلَى نَاحِيَةِ الْمَغْرِبِ فَقَدْ وَجَبَ الْإِفْطَارُ وَ سَقَطَ الْقُرْصُ
سیدی و مولای حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند :وقت غروب خورشید و وجوب افطار از روزه ، این است که رو به قبله بِایستی {البته در ایران و عراق این موضع فرق میکند ودر ایران تقریباً پشت به قبله میشود} و آن سرخی و حمره ای که از طرف مشرق بالا می آید را جستجو و پیگیری کنی ، پس وقتی آن سرخی از بالای سر به طرف مغرب عبور کرد، افطار واجب می شود و خورشید غروب کرده است.
شرح مرحوم مجلسی : مرآة العقول ; ج ۱۵ ص ۳۹ : این نظر بر اساس قول مشهور ، ضعیف است و دلالت بر این دارد که لازم است سرخی (حمرة) از قله‌ی سر نیز بگذرد .
شرح بنده حقیر : همانطور که مرحوم مجلسی نوشته اند این حدیث بر خلاف همه احادیث است و نادر است و در قواعدی که معصومین علیهم السلام فرموده اند به قسمت اختلافی این حدیث عمل نمیشود زیرا احادیث متواتر و مفسر ،این موضوع را روشن کرده اند و طبق اصول مِن آل الرسول علیهم السلام اخد به مشهور باید کرد و منظور حدیثی است که از معصومین بیشتر روایت شده و آن احادیثی که بین اصحاب ، شهرت دارند و طبق فرمایشات آن بزرگواران باید تركِ شاذ و نادر کرد ، اما یک مطلب در این حدیث است که با همه احادیث وحدت دارد و آن است که باید حمره و قرمزی سمت مشرق تمام شود تَتَفَقَّدَ الْحُمْرَةَ الَّتِي تَرْتَفِعُ مِنَ الْمَشْرِق قسمت بعد در هیچ حدیث دیگری ذکر نشده بنابراین قسمتی که وحدت دارد را مورد توجه قرار میدهیم .
بحار الأنوار , جلد۸۰ , صفحه۳۰ / مستدرك الوسائل ج۳ ص۱۳۱
وَقْتُ الْمَغْرِبِ سُقُوطُ الْقُرْصِ إِلَى مَغِيبِ الشَّفَقِ إِلَى أَنْ قَالَ وَ الدَّلِيلُ عَلَى غُرُوبِ الشَّمْسِ ذَهَابُ الْحُمْرَةِ مِنْ جَانِبِ الْمَشْرِقِ وَ فِي الْغَيْمِ سَوَادُ الْمَحَاجِرِ .
سیدی و مولای علی بن موسی الرضا عليهما السلام فرمودند : وقت نماز مغرب از غروب قرص خورشید تا ناپدید شدن شفق است تا آنجا که فرمودند : و نشانه و دلیل غروب خورشید ، از بین رفتن سرخی از سمت مشرق است و در هوای ابری، تاریک شدن کناره‌های افق .
الإستبصار ج۱ ص۲۶۵ / السرائر ج۳ ص۶۰۲ / بحار الأنوار ج۸۰ ص۵۵
عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ: إِنَّمَا أَمَرْتُ أَبَا الْخَطَّابِ أَنْ يُصَلِّيَ الْمَغْرِبَ حِينَ تَغِيبُ الْحُمْرَةُ مِنْ مَطْلَعِ الشَّمْسِ عِنْدَ مَغْرِبِهَا فَجَعَلَهُ هُوَ اَلْحُمْرَةَ اَلَّتِي مِنْ قِبَلِ الْمَغْرِبِ وَ كَانَ يُصَلِّي حِينَ يَغِيبُ الشَّفَقُ .
سیدی و مولای حضرت امام صادق علیه‌السلام فرمودند : «من به ابوالخطاب دستور دادم که نماز مغرب را زمانی بخواند که سرخی (شفق) از محل طلوع خورشید (مشرق) در هنگام غروب آفتاب ناپدید شود، اما او آن را به سرخی‌ای که از سمت مغرب است تفسیر کرد و نماز را هنگامی می‌خواند که شفق مغرب کاملاً ناپدید می‌شد .
شرح : دو نکته *۱- در این حدیث شریف دقیقاً نام الشَّمْسِ عِنْدَ مَغْرِبِهَا آمده یعنی سرخی وقتی بر طرف میشود که خورشید غروب کرده باشد *۲ – بعضی از محبین معصومین علیهم السلام متاسفانه آنقدر احتیاط بی مورد میکنند که مثل عملِ اباخطّاب میشود!!! شریعت دستورات دقیقی دارد و کم و زیادِ آن باعث نابودی عمل است
وقت نماز مغرب زود میگذرد مهم است وقت دقیق آن را بدانیم
مستدرك الوسائل ج۳ ص۱۳۴ / بحار الأنوار ج۸۰ ص۷۰
سَمِعَ أَبُو الْخَطَّابِ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ هُوَ يَقُولُ إِذَا سَقَطَتِ الْحُمْرَةُ مِنْ هَاهُنَا وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى الْمَشْرِقِ فَذَلِكَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ فَقَالَ أَبُو الْخَطَّابِ لِأَصْحَابِهِ لَمَّا أَحْدَثَ مَا أَحْدَثَهُ وَقْتُ صَلاَةِ الْمَغْرِبِ ذَهَابُ الْحُمْرَةِ مِنْ أُفُقِ الْمَغْرِبِ فَلاَ تُصَلُّوهَا حَتَّى تَشْتَبِكَ النُّجُومُ وَ رَوَى ذَلِكَ لَهُمْ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَبَلَغَهُ ذَلِكَ فَلَعَنَ أَبَا الْخَطَّابِ وَ قَالَ مَنْ تَرَكَ صَلاَةَ الْمَغْرِبِ عَامِداً إِلَى اِشْتِبَاكِ النُّجُومِ فَأَنَا مِنْهُ بَرِيءٌ . سیدی و مولای حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السلام) می‌فرمودند: هنگامی که سرخی (شفق) از این سمت ناپدید شود [و با دست خود به سمت مشرق اشاره کردند] ، آن زمان وقت نماز مغرب است. اما ابوالخطاب، پس از آنکه بدعت خود را پدید آورد، به یارانش گفت: «وقت نماز مغرب، زمانی است که سرخی از افق مغرب ناپدید شود، پس آن را نخوانید تا ستارگان در آسمان آشکار شوند.» سپس این سخن را به دروغ به حضرت امام صادق (علیه‌السلام) نسبت داد . وقتی این سخن به امام رسید، ایشان ، ابوالخطاب را لعنت کردند و فرمودند: هرکس عمداً نماز مغرب را تا آشکار شدن ستارگان به تأخیر اندازد، من از او بیزارم
شرح مهم : در این حدیث شریف واضح است ، کسانی که میخواهند احتیاط بی مورد کنند کار اشتباهی کرده اند . متاسفانه در وقت مغرب عده ای همان ناپدید شدن خورشید را به تنهایی گرفته اند و اشتباه کرده اند و اعتنایی به احادیث متواتر و مفسر و ثقه که علامت سقوط الشمس را قرمزی سمت مشرق معیین نموده اند ندارد و عده ای هم آنقدر احتیاط میکنند که تا وقت مغرب سپری میشود … در مساجد با این همه احتیاط در اذان رادیو ، باز هم صبر میکنند تا اذان رادیو تمام شود و بعد اذان میگویند … وقت مغرب بسیار محدود است
وقت نماز مغرب زود میگذرد مهم است وقت دقیق آن را بدانیم
تهذيب الأحكام ج۲ ص۳۳/ الإستبصار ج۱ ص۲۶۸/ مفتاح الفلاح ج۱ ص۲۳۴/ الوافي ج۷ ص۲۷۱/ وسائل الشیعة جلد۴ صفحه۱۸۹
عَنْ ذَرِيحٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ إِنَّ أُنَاساً مِنْ أَصْحَابِ أَبِي الْخَطَّابِ يُمَسُّونَ بِالْمَغْرِبِ حَتَّى تَشْتَبِكَ النُّجُومُ قَالَ أَبْرَأُ إِلَى اَللَّهِ مِمَّنْ فَعَلَ ذَلِكَ مُتَعَمِّداً
ذریح میگوید که به سیدی و مولای حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام و صلوات الله علیه عرض کردم : جماعتى از شاگردان ابو الخطاب، آن قدر نماز مغرب را تاخير مى‌اندازند كه ستاره‌هاى كوچك و بزرگ عيان مى‌شوند. ابو عبد اللّه گفت: من از كسانى عمدا نماز مغرب به تأخير بيندازند و مثل آنها عمل کنند بيزارم.
وقت نماز مغرب زود میگذرد مهم است وقت دقیق آن را بدانیم
تهذيب الأحكام ج۲ ص۲۵۷ / الوافي ج۷ ص۲۷۷ / وسائل الشیعة ج۴ ص۱۷۶
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُرَيْحٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ وَقْتِ الْمَغْرِبِ فَقَالَ إِذَا تَغَيَّرَتِ الْحُمْرَةُ فِي الْأُفُقِ وَ ذَهَبَتِ الصُّفْرَةُ وَ قَبْلَ أَنْ تَشْتَبِكَ النُّجُومُ
از سیدی و مولای حضرت امام جعفر صادق علیه السلام و صلوات الله علیه درباره‌ی انتهای وقت نماز مغرب پرسیدم ، امام علیه السلام فرمودند : زمانی که سرخی در افق مشرق تغییر کند و زردی از بین برود، و پیش از آنکه ستارگان مثل شبكه در آسمان آشکار شوند.
شرح : در احادیث بعدی ذکر خواهد شد اگر شخصی عمداً پس از ذهاب حمره غرب (رفتن قرمزی سمت غروب) نماز مغرب بخواند ، امام علیه السلام فرمودند از او بیزارم ، و این حدیث هم که اشاره به این دارد که انتهای وقت نماز مغرب (برای غیر مسافر و غیر صاحب عذر … ) ذهاب (رفتن) حمره مغربیه است.
وقت نماز مغرب زود میگذرد مهم است وقت دقیق آن را بدانیم
من لا یحضره الفقیه – صدوق ج۱ ص۲۲۰ / الوافي ج۷ ص۲۷۱ / وسائل الشیعة ج۴ ص۱۸۸
قَالَ الصَّادِقُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ : مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَخَّرَ الْمَغْرِبَ طَلَباً لِفَضْلِهَا وَ قِيلَ لَهُ إِنَّ أَهْلَ الْعِرَاقِ يُؤَخِّرُونَ الْمَغْرِبَ حَتَّى تَشْتَبِكُ النُّجُومُ فَقَالَ هَذَا مِنْ عَمَلِ عَدُوِّ اَللَّهِ أَبِي الْخَطَّابِ .
سیدی و مولای حضرت امام صادق عليه السّلام فرمودند : ملعون است ملعون است كسى كه نماز مغرب را بقصد برخوردارى از فضيلت بيشتر بتأخير اندازد (يعنى بدون عذر ، کار هر روزش احتیاط است) و به آن حضرت عرض نمودند: اهل عراق نماز مغرب را از وقت مقرّر آن بتأخير می‌اندازند تا آنگاه ستارگان پديدار شده و آسمان را مشبّك ميسازند، آن حضرت فرمودند: اين از كارها و بدعتهاى دشمن خدا ، أبى الخطّاب است.
وقت نماز مغرب زود میگذرد مهم است وقت دقیق آن را بدانیم
بحار الأنوار ج۸۰ ص۵۶ / مستدرك الوسائل , جلد۳ , صفحه۱۳۳
: اَلصَّدُوقُ فِي الْهِدَايَةِ قَالَ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ :إِذَا غَابَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ حَلَّ الْإِفْطَارُ وَ وَجَبَتِ الصَّلاَةُ وَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ أَضْيَقُ الْأَوْقَاتِ وَ هُوَ إِلَى حِينِ غَيْبُوبَةِ الشَّفَقِ
سیدی و مولای حضرت امام صادق عليه السّلام فرمودند : «هنگامی که خورشید غروب کند، افطار کردن حلال و نماز واجب میشود، و وقت نماز مغرب از همه‌ی اوقات محدودتر است، و آن تا زمان ناپدید شدن شفق (غرب) ادامه دارد. توضیح : ( طبق احادیث پس از بر طرف شدن حمره (قرمزی) مشرق ، در طرف مغرب قرمزی وجود دارد کم کم آن شفقِ قرمز جای خود را به شفق سفید میدهد )
وقت نماز مغرب زود میگذرد مهم است وقت دقیق آن را بدانیم
الکافي ج۳ ص۲۸۱ / تهذيب الأحكام ج۲ ص۲۶۰ / الإستبصار ج۱ ص۲۷۰ / الوافي ج۷ ص۲۷۶
عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ ذَكَرَ أَصْحَابُنَا أَنَّهُ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ دَخَلَ وَقْتُ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ وَ إِذَا غَرَبَتْ دَخَلَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ إِلاَّ أَنَّ هَذِهِ قَبْلَ هَذِهِ فِي السَّفَرِ وَ الْحَضَرِ وَ أَنَّ وَقْتَ الْمَغْرِبِ إِلَى رُبُعِ اللَّيْلِ فَكَتَبَ كَذَلِكَ الْوَقْتُ غَيْرَ أَنَّ وَقْتَ الْمَغْرِبِ ضَيِّقٌ وَ آخِرُ وَقْتِهَا ذَهَابُ الْحُمْرَةِ وَ مَصِيرُهَا إِلَى الْبَيَاضِ فِي أُفُقِ الْمَغْرِبِ
اسماعيل بن مهران گويد: به حضرت امام علی بن موسی رضا عليهما السّلام نوشتم: دوستان ما (در روايات خود از ائمّه عليهم السّلام) ذكر كرده‌اند: هرگاه زوال آفتاب شد، وقت نماز ظهر و عصر است، و هرگاه آفتاب غروب كند، وقت نماز مغرب و عشا فرارسيده است، جز آن كه يكى از آن دو پيش از ديگرى است، چه در سفر باشد و چه در حضر، و به راستى كه وقت مغرب تا يك چهارم از شب ادامه دارد. امام عليه السّلام مرقوم فرمودند: درست است، مگر مغرب كه وقت آن تنگ است و وقت آخر آن، فرو رفتن سرخى غرب و تغییر رنگ آن به سفيدى است
شرح : ( در این حدیث شریف به وضوح ثابت شد که وقت مخصوص نماز مغرب کم است)
وقت نماز مغرب زود میگذرد مهم است وقت دقیق آن را بدانیم
تهذيب الأحكام , جلد۲ , صفحه۲۵۸/ الإستبصار , جلد۱ , صفحه۲۶۳/ الوافي , جلد۷ , صفحه۲۷۷ / وسائل الشیعة , جلد۴ , صفحه۱۸۲
عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ وَقْتِ الْمَغْرِبِ قَالَ مَا بَيْنَ غُرُوبِ الشَّمْسِ إِلَى سُقُوطِ الشَّفَقِ .
جابر از سیدی و مولای حضرت امام جعفر صادق علیه السلام سؤال کرد از وقت مغرب ، امام علیه السلام فرمودند : وقت اقامه نماز مغرب بین غروب خورشید تا بر طرف شدن شفق سرخ سمت مغرب است .
وقت نماز مغرب زود میگذرد مهم است وقت دقیق آن را بدانیم
الکافي , جلد۳ , صفحه۲۸۰ / الوافي , جلد۷ , صفحه۲۶۲ / وسائل الشیعة , جلد۴ , صفحه۱۸۷
وَ رَوَاهُ عَنْ زُرَارَةَ وَ الْفُضَيْلِ قَالاَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ : إِنَّ لِكُلِّ صَلاَةٍ وَقْتَيْنِ غَيْرَ الْمَغْرِبِ فَإِنَّ وَقْتَهَا وَاحِدٌ وَ وَقْتَهَا وُجُوبُهَا وَ وَقْتَ فَوْتِهَا سُقُوطُ الشَّفَقِ
زراره و فضيل گويند: سیدی و مولای حضرت امام ابوجعفر باقرالعلوم عليهما السّلام فرمودند : براى هرنمازى دو وقت است، جز نماز مغرب كه وقت آن يكى است و وقت آن، هنگام فرورفتن خورشيد (علامتش رفتنِ سرخی سمت مشرق) و وقت فوت آن، هنگام فرورفتن شفق است . (رفتنِ سرخى سمت مغرب)
وقت نماز مغرب زود میگذرد مهم است وقت دقیق آن را بدانیم
الکافي ج۳ ص۲۸۰/ تهذيب الأحكام , جلد۲ , صفحه۲۶۰/ الإستبصار , جلد۱ , صفحه۲۴۵ /عوالي اللئالي , جلد۳ , صفحه۶۹ / مفتاح الفلاح , جلد۱ , صفحه۲۳۴ /الوافي , جلد۷ , صفحه۲۶۱ /وسائل الشیعة , جلد۴ , صفحه۱۸۷
عَنْ زَيْدٍ اَلشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَنْ وَقْتِ الْمَغْرِبِ فَقَالَ إِنَّ جَبْرَئِيلَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَتی النَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لِكُلِّ صَلاَةٍ بِوَقْتَيْنِ غَيْرَ صَلاَةِ الْمَغْرِبِ فَإِنَّ وَقْتَهَا وَاحِدٌ وَ وَقْتَهَا وُجُوبُهَا .
زيد شحّام گويد: از سیدی و مولای امام ابو عَبْداللهِ صادق عليه السلام دربارۀ وقت مغرب پرسيدم. فرمودند: جبرئيل عليه السّلام بر رسول الله صلّى اللّه عليه و آله براى هرنمازى دو وقت از طرف خداوند معيّن كرد ، جز نماز مغرب كه وقت آن يكى است، و وقتش هنگام واجب شدن آن است .
وقت نماز مغرب زود میگذرد مهم است وقت دقیق آن را بدانیم
تهذيب الأحكام , جلد۲ , صفحه۲۶۰/ الإستبصار , جلد۱ , صفحه۲۴۵/ مفتاح الفلاح , جلد۱ , صفحه۲۳۴/الوافي , جلد۷ , صفحه۲۶۲ / وسائل الشیعة , جلد۴ , صفحه۱۸۹
عَنْ أُدَيْمِ بْنِ الْحُرِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَقُولُ: إِنَّ جَبْرَئِيلَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَمَرَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بِالصَّلَوَاتِ كُلِّهَا فَجَعَلَ لِكُلِّ صَلاَةٍ وَقْتَيْنِ إِلاَّ الْمَغْرِبَ فَإِنَّهُ جَعَلَ لَهَا وَقْتاً وَاحِداً .
ادیم بن الحر گفت شنیدم سیدی و مولای حضرت ابا عبدالله الصادق علیه السلام فرمودند : همانا جبرئیل (علیه‌السلام) رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را از طرف خداوند به همه‌ی نمازها فرمان داد و برای هر نمازی دو وقت قرار داد، جز نماز مغرب که برای آن یک وقت تعیین کرد.
در احادیث زیر به دو مطلب اشاره شده : الف –وقت مغرب کوتاه است و نباید عمداً آن را به تأخیر انداخت ب – مواردی که مجاز است نماز مغرب دیرتر اقامه شود
الکافي ج۳ ص۲۸۱ / تهذيب الأحكام ج۳ ص۲۳۳ / الوافي ج۷ ص۲۹۱ / وسائل الشیعة ج۴ ص۱۹۴
عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ : وَقْتُ الْمَغْرِبِ فِي السَّفَرِ إِلَى رُبُعِ اللَّيْلِ .
سیدی و مولای حضرت امام صادق عليه السّلام فرمودند : وقت نماز مغرب در سفر تا يك چهارم از شب ادامه دارد.
تهذيب الأحكام ج۲ ص۳۲ / الإستبصار جلد۱ صفحه۲۶۷ / وسائل الشیعة جلد۴ صفحه۱۹۷
عَنْ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ تُدْرِكُهُ صَلاَةُ الْمَغْرِبِ فِي الطَّرِيقِ أَ يُؤَخِّرُهَا إِلَى أَنْ يَغِيبَ الشَّفَقُ قَالَ لاَ بَأْسَ بِذَلِكَ فِي السَّفَرِ فَأَمَّا فِي الْحَضَرِ فَدُونَ ذَلِكَ شَيْئاً
علی بن یقطین گوید از سیدی و مولای ابو الحسن حضرت امام كاظم باب الحوائج علیه السلام پرسيدم: اگر انسان در نيمۀ راه باشد (مسافر باشد) كه وقت نماز مغرب فرا رسد آيا مى‌تواند نماز مغرب را آن قدر تأخير بيندازد كه سرخى شفق درافق تمام شود؟ امام علیه السلام فرمودند : در حال سفر مانعى ندارد ، اما در وطن نمى‌تواند تا اين حد نماز مغرب را تأخير بيندازد.
شرح : علی بن یقتین میگوید : نماز مغرب را آن قدر تأخير بيندازد كه سرخى شفق درافق تمام شود؟ عرض میکنم برای درکِ بهتر از سرخی شفق ،طبق احادیث معتبر و مفسر که بخشی آمده و بخشی هم خواهد آمد ، سرخی شفق را که پایان وقت مغرب برای غیر صاحب عذر است ، شرح فرموده اند مثل حدیثی که حضرت امام رضا علیه السلام فرمودند …آخِرُ وَقْتِهَا ذَهَابُ الْحُمْرَةِ وَ مَصِيرُهَا إِلَى الْبَيَاضِ فِي أُفُقِ الْمَغْرِبِ یعنی : وقت آخر نماز مغرب ، فرو رفتن سرخى غرب و تغییر رنگ آن به سفيدى است . بنابر این احادیث متواتر ، سرخی شفق مشخص است و کسی نمیتواند بگوید سرخی مشرق منظور است .
تهذيب الأحكام , جلد۳ , صفحه۲۳۴ / وسائل الشیعة , جلد۴ , صفحه۱۹۵
عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَابِرٍ قَالَ: كُنْتُ مَعَ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ حَتَّى إِذَا بَلَغْنَا بَيْنَ الْعِشَاءَيْنِ قَالَ «يَا إِسْمَاعِيلُ اِمْضِ مَعَ الثَّقَلِ وَ الْعِيَالِ حَتَّى ألْحَقَكَ» وَ كَانَ ذَلِكَ عِنْدَ سُقُوطِ الشَّمْسِ فَكَرِهْتُ أَنْ أَنْزِلَ فَأُصَلِّيَ وَ أَدَعَ الْعِيَالَ وَ قَدْ أَمَرَنِي أَنْ أَكُونَ مَعَهُمْ فَسِرْتُ ثُمَّ لَحِقَنِي أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَقَالَ يَا إِسْمَاعِيلُ هَلْ صَلَّيْتَ الْمَغْرِبَ بَعْدُ فَقُلْتُ لاَ فَنَزَلَ عَنْ دَابَّتِهِ فَأَذَّنَ وَ أَقَامَ وَ صَلَّى الْمَغْرِبَ وَ صَلَّيْتُ مَعَهُ وَ كَانَ مِنَ الْمَوْضِعِ الَّذِي فَارَقْتُهُ فِيهِ إِلَى الْمَوْضِعِ الَّذِي لَحِقَنِي سِتَّةُ أَمْيَالٍ .
از اسماعیل بن جابر روایت شده است که گفت:من با حضرت ابا عبدالله الصادق (علیه‌السلام) بودم ، تا زمانی که نزدیک نماز مغرب رسیدیم. پس فرمودند: ای اسماعیل! با بار و خانواده حرکت کن تا به تو ملحق شوم. و این (سخن) هنگام سقوط خورشید بود. پس خوش نداشتم که فرود آیم و نماز بخوانم و خانواده را رها کنم، در حالی که مرا امر کرده بود که با آنان باشم. پس (با آنان) حرکت کردم. سپس حضرت ابا عبدالله (علیه‌السلام) به من رسیدند و فرمودند : «ای اسماعیل! آیا نماز مغرب را خوانده‌ای؟ گفتم: نه. پس از مرکب خود پیاده شد، اذان و اقامه گفتند و نماز مغرب خواند، و من با ایشان نماز خواندم. و فاصله‌ی بین جایی که از او جدا شدم تا جایی که به من رسید شش میل بود.
شرح : این حدیث استدلال دارد برای تاخیر انداختن نماز مغرب در سفر
تهذيب الأحكام , جلد۲ , صفحه۳۳ / الإستبصار , جلد۱ , صفحه۲۶۸ / الوافي , جلد۷ , صفحه۲۹۳ / وسائل الشیعة , جلد۴ , صفحه۱۹۶
عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ مَا تَقُولُ فِي الرَّجُلِ اَلَّذِي يُصَلِّي الْمَغْرِبَ بَعْدَ مَا يَسْقُطُ الشَّفَقُ فَقَالَ «لِعِلَّةٍ لاَ بَأْسَ قُلْتُ فَالرَّجُلُ يُصَلِّي الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ قَبْلَ أَنْ يَسْقُطَ الشَّفَقُ فَقَالَ لِعِلَّةٍ لاَ بَأْسَ.
به سیدی و مولای حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام گفتم: اگر كسى نماز مغرب را موقعى بخواند كه سرخى شفق (غرب) فرو نشسته باشد، چه صورت دارد؟ امام علیه السلام فرمودند : اگر به خاطر علتى نماز را تأخير بيندازد، اشكالى ندارد. من گفتم: اگر كسى نماز عشا را موقعى بخواند كه سرخى شفق فرو ننشسته باشد چه صورت دارد؟ ابو عبد اللّه گفت: اگر به خاطر علتى در خواندن نماز عشاء شتاب كند، اشكالى ندارد.
شرح : در احادیث مفسر و متواتر ، شفق های دوگانه توسط ائمه اطهار علیهم السلام معرفی و شرح داده شد و در این حدیث برای پایان وقت نماز مغرب و آغاز وقت نماز عشاء یک شفق منظور است وآن شفق سرخِ غرب است و باید دقت کرد که در این حدیث هم اشاره میشود وقت نماز مغرب کوتاه است و نباید بدون عذر آن را به عقب انداخت و قاعدتاً از شفق قرمز مشرق تا شفق قرمزی مغرب میتوان سه رکعت نماز خواند و تسبیحات سیدتی و مولاتی حضرت صدیقه طاهره فاطمة الزهرا سلام الله علیها را ذکر کرد و چهار رکعت نافله مغرب را اقامه نمود و بعد نماز عشاء اقامه شود .
تهذيب الأحكام جلد۲ صفحه۳۹/ الإستبصار ج۱ ص۲۷۶ / الوافي جلد۷ صفحه۲۰۹/ وسائل الشیعة جلد۴ صفحه۱۸۹
عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: لِكُلِّ صَلاَةٍ وَقْتَانِ وَ أَوَّلُ الْوَقْتَيْنِ أَفْضَلُهُمَا وَ وَقْتُ صَلاَةِ الْفَجْرِ حِينَ يَنْشَقُّ الْفَجْرُ إِلَى أَنْ يَتَجَلَّلَ الصُّبْحُ السَّمَاءَ وَ لاَ يَنْبَغِي تَأْخِيرُ ذَلِكَ عَمْداً لَكِنَّهُ وَقْتٌ لِمَنْ شُغِلَ أَوْ نَسِيَ أَوْ سَهَا أَوْ نَامَ وَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ حِينَ تَجِبُ الشَّمْسُ إِلَى أَنْ تَشْتَبِكُ النُّجُومُ وَ لَيْسَ لِأَحَدٍ أَنْ يَجْعَلَ آخِرَ الْوَقْتَيْنِ وَقْتاً إِلاَّ مِنْ عُذْرٍ أَوْ عِلَّةٍ.
سیدی و مولای حضرت ابا عبد اللّه صادق علیه السلام فرمودند : هر نماز دو وقت دارد ، و وقت اول ، فضیلت دارد. وقت فضیلت نماز صبح از شکافته شدن فجر تا زمانی است که نور صبح آسمان را فرا بگیرد، و نباید عمداً آن را به تأخیر انداخت، اما این زمان برای کسی که مشغول است یا فراموش کرده یا دچار سهو شده یا خواب افتاده ، باقی می‌ماند. وقت نماز مغرب از غروب خورشید تا آشکار شدن ستارگان است، و هیچ‌کس نباید عمداً وقت دوم را برای نماز قرار دهد، مگر از روی عذر یا بیماری
شرح : این حدیث کاملاً مفسر است و اولِ وقت و آخر وقت مغرب ،در آن مشخص شده و همچنین ذکر افرادی که دچار سهو یا خواب و یا هر علتی شده اند هم شده است و میتوانند نماز مغرب را با تأخیر اقامه کنند یعنی وقت دوم برای نماز مغرب برای صاحب عذر است و در آخر حدیث هم این مطلب تأکید شده : هیچ‌کس نباید عمداً وقت دوم را برای نماز قرار دهد، مگر از روی عذر یا بیماری – وَ لَيْسَ لِأَحَدٍ أَنْ يَجْعَلَ آخِرَ الْوَقْتَيْنِ وَقْتاً إِلاَّ مِنْ عُذْرٍ أَوْ عِلَّةٍ.
الکافي ج۳ ص۲۷۹ / تهذيب الأحكام ج۲ ص۳۱ / الإستبصار ج۱ ص۲۶۷ / الوافي ج۷ ص۲۵۷
عَنْ يَزِيدَ بْنِ خَلِيفَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ عُمَرَ بْنَ حَنْظَلَةَ أَتَانَا عَنْكَ بِوَقْتٍ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذاً لَا يَكْذِبُ عَلَيْنَا قُلْتُ قَالَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ إِذَا غَابَ الْقُرْصُ إِلَّا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ إِذَا جَدَّ بِهِ السَّيْرُ أَخَّرَ الْمَغْرِبَ وَ يَجْمَعُ بَيْنَهَا وَ بَيْنَ الْعِشَاءِ فَقَالَ صَدَقَ وَ قَالَ وَقْتُ الْعِشَاءِ حِينَ يَغِيبُ الشَّفَقُ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ وَ وَقْتُ الْفَجْرِ حِينَ يَبْدُو حَتَّى يُضِيءَ.
يزيد بن خليفه گويد: به حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام عرض كردم : عمر بن حنظله از جانب شما وقت نماز را براى ما معيّن كرده است. حضرت امام صادق عليه السّلام فرمودند : او بر ما دروغ نمى‌بندد. گفتم: او مى‌گويد: وقت نماز مغرب، وقتى است كه قرص خورشيد ناپديد شود، ولى هرگاه رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله در سفر براى رفتن شتاب داشت، نماز مغرب را به تأخير مى‌انداخت و آن را با نماز عشا جمع مى‌كرد. امام علیه السلام فرمودند : راست گفته است. آنگاه فرمودند : وقت نماز عشا زمانى است كه سرخى غرب پنهان شود تا يك‌سوّم از شب، و وقت نماز صبح، وقتى است كه فجر ظاهر شود تا هنگامى كه خورشيد طلوع كند.
شرح : در این حدیث شریف مثل احادیث دیگر ، ابتدای وقت عشا ، تمام شدن سرخی مغرب مشخص شده بنابر این و طبق احادیث متواتر انتهای وقت مغرب ناپدید شدن همین سرخی مغرب است و همچنین جواز به تأخیر انداختن نماز مغرب برای مسافر هم دریافت شد .
تهذيب الأحكام , جلد۲ , صفحه۲۶۵/ الإستبصار ج۱ ص۲۶۶/ الوافي ج۷ ص۲۹۵/ وسائل الشیعة ج۴ ص۱۹۶
عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ صَلاَةِ الْمَغْرِبِ إِذَا حَضَرَتْ هَلْ يَجُوزُ أَنْ تُؤَخَّرَ سَاعَةً قَالَ لاَ بَأْسَ إِنْ كَانَ صَائِماً أَفْطَرَ (ثُمَّ صَلَّى) وَ إِنْ كَانَتْ لَهُ حَاجَةٌ قَضَاهَا ثُمَّ صَلَّى
عمار از سیدی و مولای حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السلام) نقل میکند که گفت:از آن بزرگوار درباره نماز مغرب پرسیدم: آیا جایز است که (نماز مغرب) یک ساعت به تأخیر انداخته شود؟ امام علیه السلام فرمودند : اشکالی ندارد، اگر روزه‌دار باشد، (ابتدا) افطار کند و سپس نماز بخواند، و اگر نیازی دارد، آن را برآورده کرده و سپس نماز را به جا آورد.
تهذيب الأحكام ج۲ ص۲۸/ الإستبصار , جلد۱ , صفحه۲۶۳ / عوالي اللئالي , جلد۳ , صفحه۶۹ / الوافي , جلد۷ , صفحه۲۷۶ / وسائل الشیعة , جلد۴ , صفحه۱۸۴
به شرح این حدیث شریف ، در پایین صفحه حتماً دقت نمایید عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ: إِذَا غَابَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ دَخَلَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ حَتَّى يَمْضِيَ مِقْدَارُ مَا يُصَلِّي الْمُصَلِّي ثَلاَثَ رَكَعَاتٍ فَإِذَا مَضَى ذَلِكَ فَقَدْ دَخَلَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ حَتَّى يَبْقَى مِنِ اِنْتِصَافِ اللَّيْلِ مِقْدَارُ مَا يُصَلِّي الْمُصَلِّي أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ فَإِذَا بَقِيَ مِقْدَارُ ذَلِكَ فَقَدْ خَرَجَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ وَ بَقِيَ وَقْتُ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ إِلَى اِنْتِصَافِ اللَّيْلِ.
از ابا عبدالله (علیه‌السلام) روایت شده است که فرمودند:هرگاه خورشید غروب کرد، وقت نماز مغرب داخل شده است، تا زمانی که به اندازه‌ی خواندن سه رکعت نماز بگذرد.پس هرگاه این مقدار گذشت، وقت مغرب و عشاء وارد میشود، تا زمانی که به اندازه‌ی خواندن چهار رکعت نماز به نیمه شب باقی بماند.پس هرگاه به اندازه‌ی آن (چهار رکعت) باقی مانده باشد، وقت مغرب پایان یافته است و وقت عشاء باقی می‌ماند تا نیمه شب.
شرح : ۱- این حدیث از طرفی موافق و از طرفی مخالف است موافق بر اینکه غایب شدن خورشید، اولِ وقت مغرب است که البته طبق احادیث مفسرِ دیگر ،علامت آن ذهاب حمرة المشرقیه (رفتن شفق قرمز مشرق) است و موافق است بر اینکه اندازه وقت مغرب پس از گذشت زمانی به اندازه اقامه سه رکعت نماز یعنی وقت نماز کوتاه است ، تا اینجا با همه احادیث برابر است و مخالفتی ندارد و صحیح ، از این به بعد راوی میگوید امام علیه السلام فرموده باشند {فَقَدْ دَخَلَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ} که اینجا شاید راوی مغرب را به اشتباه همراه عشاء در کتابت و … وارد حدیث نموده زیرا : در سطر ابتدایی حدیث حضرت داخل شدن وقت مغرب را فرموده بودند {إِذَا غَابَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ دَخَلَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ} . باید عرض کنم طبق دلالتِ ، این حدیث در حال اختیار میشود نماز مغرب را به عقب انداخت و این مخالف احادیث متواتر است حالا باید طبق قواعدی که معصومین علیهم السلام در احادیث اصول حدیث فرموده اند عمل کنیم ۲- اگر دو حدیث در یک مسئله ای مخالفت کردند ، باید ببینیم کدام ثقه تر و مقبول تر است : حالا در کل نگاه میکنم و خیلی هم وارد بر جزئیات نمیشوم و این حدیث را شیخ طوسی (قرن چهارم) در تهذیب و استبصار نقل کرده و اغلب احادیث دیگر در کتاب شریف کافی مرحوم کلینی (قرن سوم) نقل شده که نزد همه علما کتاب کافی از شرافت و عظمت برخوردار است و ثقه تر و مقبولتر است ۳- ارجح با احادیث متواتر است که این حدیث تواتر ندارد پی عمل نمیشود ۴- مُفَسَر بودن ، در این مورد هر دو این خصلت را دارند 5- گرفتن احادیث مشهورِ معصومین علیهم السلام و رها کردن شاذ و نادر که این حدیث تواتر ندارد و نادر است ۶- گرفتن حدیث از امام آخر که روایت شده و حدیث علی بن یقتین از سیدی و مولای باب الحوائج حضرت امام موسی الکاظم علیه السلام روایت شده که فرمودند : { لاَ بَأْسَ بِذَلِكَ فِي السَّفَرِ فَأَمَّا فِي الْحَضَرِ فَدُونَ ذَلِكَ شَيْئاً } یعنی در حال سفر مانعى ندارد (نماز مغرب را با تأخیر اقامه کرد) ، اما در وطن نمى‌تواند تا اين حد نماز مغرب را تأخير بيندازد. که باید عرض کنم این حدیث مورد بحث از سیدی و مولای حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده که البته اغلب احادیث متواتر هم از این بزرگوار روایت شده که وقت نماز مغرب را اندک شمرده اند و انتهای آن را بر طرف شدن قرمزی سمت مغرب فرموده اند . بنابر این به این حدیثِ مورد بحث عمل نمیشود 7- عمل به حدیث محکم و عمل نکردن به متشابه و این حدیث شبهه دارد زیرا طبق عرایض ابتدای بنده ، دوگانگی در داخل شدن وقت مغرب در این حدیث آشکار است و احتمال اینکه راوی و یا کاتب اشتباه کرده وجود دارد و به بخشی از این حدیث عمل نمیشود و به احادیث محکم اخذ میشود .۸- مسئله احتیاط – اگر نماز را عمداً بعد از بر طرف شدن قرمزی مغرب اقامه کنیم و حال آنکه احتمال آن برود که حکم خداوند این است که تأخیرِ عمدی جایز نباشد باید احتیاط کنیم ۹- عُمریه در این مورد مخالف احادیث متواتر شیعه هستند یعنی آنها وقت نماز مغرب را تا طلوع صبح صادق میدانند و طبق قواعد باید مخالفت این موضوع شود… در آخر نظر مرحوم شیخ طوسی را بیان میکنم البته ایشان همین حدیث مورد بحث را در کتاب خود قرار داده : اول وقت مغرب هنگام غروب خورشید است (سقوط قرص خورشید) و علامت آن پنهان شدن قرمزی طرف مشرق است. آخر وقت مغرب ، غروب شفق که همان حمره‌ی مغربیه (سرخی مغرب) است. عُمریه (ابوحنیفه و ذهبی و..) معتقدند که وقت مغرب تا طلوع فجر دوم ادامه دارد (مانند ظهر که تا مغرب ادامه دارد). اجماع فرقه‌ی حقه (شیعه) بر این است که زمان تعیین شده (بین غروب خورشید و غروب شفق) جزو وقت نماز مغرب است. اگر بعد از این زمان نماز خوانده شود، اختلاف وجود دارد. احتیاط اقتضا میکند که نماز در همین بازه خوانده شود، زیرا بدون اختلاف، ادای نماز در این وقت صحیح است. و حکم تأخیر: بدون عذر تأخیر نماز از اول وقت تا آخر آن جایز نیست و مسافر می‌تواند نماز مغرب را تا یک چهارم شب به تأخیر بیندازد. أوّل وقت صلاة المغرب عند غيبوبة الشّمس. و علامته سقوط القرص. و علامة سقوطه عدم الحمرة من جانب المشرق. و آخر وقته سقوط الشّفق، و هو الحمرة من ناحية المغرب. و لا يجوز تأخيره من أوّل الوقت إلى آخره إلّا لعذر. و قد رخّص للمسافر تأخير المغرب إلى ربع الليل أول وقت المغرب، إذا غابت الشمس، و آخره إذا غاب الشفق و هو الحمرة، و به قال أبو حنيفة و ذهب مالك الى أن وقت المغرب ممتد الى طلوع الفجر الثاني، كما أن وقت الظهر ممتد الى المغرب … دليلنا: إن ما اعتبرناه مجمع عليه بين الفرقة المحقة انه من الوقت، و انما اختلفوا في آخره، و قد بينا الوجه فيما اختلف من الأخبار في هذا المعنى في الكتابين المقدم ذكرهما ، و طريقة الاحتياط تقتضي ما قلناه، فإنه إذا صلى في هذا الوقت كان مؤديا بلا خلاف، و اختلفوا إذا صلى بعد هذا الوقت. منتظریم تا امام علیه السلام و عجل الله فرجه ظهور بفرمایند…
شرحی برای پنج حدیث زیر : علامت پنهان شدن خورشید یعنی سقوط الشمس در احادیث مُفسر مشخص شده است ،بیش از ده حدیث شریف در ابتدای مقاله، به این واقعیت پرداخته اند… عرض میکنم طبق کثیری از احادیث علامت پنهان شدن خورشید ، بر طرف شدن سرخى در طرف مشرق است : فَعَلاَمَتُهُ أَنْ يَسْوَدَّ أُفُقُ الْمَشْرِق و طبق قواعدی که معصومین علیهم السلام در اختلاف بین احادیث به ما آموخته اند به دو اصل رجوع میکنیم اول رجوع به احادیث مفسر ،اختلاف برطرف میشود و اصل دوم در این موضوع مخالفت است ، قول عُمریه هم بر سقوط الشمس است و آنها همینکه ظاهرِ خورشید غایب شود نماز مغرب میخوانند و طبق اصول مِن آل الرسول علیهم السلام باید به مذهب حقه بازگشت و مخالفت آنها را نمود… و باید عرض کنم که برای فقیه شیعه ، همه این احادیث متحد هستند و اختلافی نیست اما برای اتمام حجت عرض کردم
من لا یحضره الفقیه , جلد۱ , صفحه۲۲۱ / الوافي , جلد۷ , صفحه۲۷۶ / وسائل الشیعة , جلد۴ , صفحه۱۷۹ /بحار الأنوار ج۹۳ ص۳۱۱ / مستدرك الوسائل , جلد۷ , صفحه۳۵۱
قَالَ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ : إِذَا غَابَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ حَلَّ الْإِفْطَارُ وَ وَجَبَتِ الصَّلاَةُ وَ إِذَا صَلَّيْتَ الْمَغْرِبَ فَقَدْ دَخَلَ وَقْتُ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ إِلَى اِنْتِصَافِ اللَّيْلِ
سیدی و مولای حضرت امام صادق عليه السّلام فرمودند : هر گاه خورشيد پنهان شود افطار جائز است و نماز مغرب واجب مى‌شود و چون نماز مغرب را خواندى ،پس وقت نماز عشاء فرا ميرسد و ادامه دارد تا نيمه شب.
الکافي , جلد۳ , صفحه۲۷۹ / الإستبصار ج۱ ص۲۶۳ / وسائل الشیعة ج۴ ص۱۷۸ / بحار الأنوار ج۸۰ ص۵۰
عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ: وَقْتُ الْمَغْرِبِ إِذَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ فَغَابَ قُرْصُهَا .
عبد اللّه بن سنان گويد: از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام شنيدم كه مى‌فرمودند : هنگام نماز مغرب ، وقتى است كه خورشيد غروب كند و قرص آن پنهان شود.
الأمالي (للطوسی) جلد۱ صفحه۶۹۵/ بحار الأنوار ج۸۰/ مستدرك الوسائل ج۳ ص۱۳۰ / تفسیر البرهان , جلد۳ , صفحه۵۶۷
كَانَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يُصَلِّي الْمَغْرِبَ عِنْدَ سُقُوطِ الْقُرْصِ قَبْلَ أَنْ تَظْهَرَ النُّجُومُ .
سیدی و مولای حضرت امام صادق علیه‌السلام نماز مغرب را هنگام سقوط قرص خورشید ، پیش از آنکه ستارگان ظاهر شوند ، می‌خواند
تهذيب الأحكام ج۲ ص۲۷ / الإستبصار ج۱ ص۲۶۲ / وسائل الشیعة ج۴ ص۱۸۳
أعَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي نَصْرٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَقُولُ فِي الْمَغْرِبِ: إِذَا تَوَارَى الْقُرْصُ كَانَ وَقْتُ الصَّلاَةِ وَ أَفْطِرْ
سیدی و مولای حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السلام) درباره مغرب فرمودند: هنگامی که قرص خورشید فرو رفت و ناپدید شد وقت نماز و افطار است
قرب الإسناد (حِمیَری قمی، از ياران حضرت امام حسن عسکری علیه السلام) ج۱ ص۳۷ / وسائل الشیعة (شیخ حر عاملی) ج۴ ص۲۰۵
سَأَلْتُهُ عَنْ وَقْتِ صَلاَةِ الْمَغْرِبِ، فَقَالَ: إِذَا غَابَ الْقُرْصُ
از سیدی و مولای حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السلام) درباره مغرب سؤال شد حضرت فرمودند: هنگامی که قرص خورشید ناپدید شد
مرحوم شیخ طوسی رحمة الله علیه ، متولد در ۳۸۵ هجری قمری صاحب دو کتاب از کتب اربعه شیعه (تهذیب الاحکام و استبصار) در شرح و جمع این احادیث در کتاب الخلاف جلد۱ صفحه ۲۶۱ چنین مینویسد :
أوّل وقت صلاة المغرب عند غيبوبة الشّمس. و علامته سقوط القرص. و علامة سقوطه عدم الحمرة من جانب المشرق. و آخر وقته سقوط الشّفق، و هو الحمرة من ناحية المغرب. و لا يجوز تأخيره من أوّل الوقت إلى آخره إلّا لعذر. و قد رخّص للمسافر تأخير المغرب إلى ربع الليل أول وقت المغرب، إذا غابت الشمس، و آخره إذا غاب الشفق و هو الحمرة، و به قال أبو حنيفة و ذهب مالك الى أن وقت المغرب ممتد الى طلوع الفجر الثاني، كما أن وقت الظهر ممتد الى المغرب … دليلنا: إن ما اعتبرناه مجمع عليه بين الفرقة المحقة انه من الوقت، و انما اختلفوا في آخره، و قد بينا الوجه فيما اختلف من الأخبار في هذا المعنى في الكتابين المقدم ذكرهما ، و طريقة الاحتياط تقتضي ما قلناه، فإنه إذا صلى في هذا الوقت كان مؤديا بلا خلاف، و اختلفوا إذا صلى بعد هذا الوقت.
اول وقت مغرب هنگام غروب خورشید است (سقوط قرص خورشید) و علامت آن پنهان شدن قرمزی طرف مشرق است. آخر وقت مغرب ، غروب شفق که همان حمره‌ی مغربیه (سرخی مغرب) است. عُمریه (ابوحنیفه و ذهبی و..) معتقدند که وقت مغرب تا طلوع فجر دوم ادامه دارد (مانند ظهر که تا مغرب ادامه دارد). اجماع فرقه‌ی حقه (شیعه) بر این است که زمان تعیین شده (بین غروب خورشید و غروب شفق) جزو وقت نماز مغرب است. اگر بعد از این زمان نماز خوانده شود، اختلاف وجود دارد. احتیاط اقتضا میکند که نماز در همین بازه خوانده شود، زیرا بدون اختلاف، ادای نماز در این وقت صحیح است. و حکم تأخیر: بدون عذر تأخیر نماز از اول وقت تا آخر آن جایز نیست و مسافر می‌تواند نماز مغرب را تا یک چهارم شب به تأخیر بیندازد.
مرحوم ابن ادریس رحمة الله علیه متولد ۵۴۳ هجری قمری در کتاب سرائر مینویسد:
إذا غربت الشمس و يعرف غروبها بذهاب الحمرة من ناحية المشرق، فإذا ذهبت دخل وقت صلاة المغرب، و إذا مضى مقدار أداء ثلاث ركعات
هنگامی که خورشید غروب کند، و غروب آن با از بین رفتن سرخی از سمت مشرق شناخته میشود، پس هرگاه این سرخی از بین برود، وقت نماز مغرب داخل شده است. طول وقت اقامه نماز مغرب به اندازه‌ی ادای سه رکعت است…
مرحوم فیض کاشانی رحمة الله علیه در کتاب الوافی در شرح این احادیث ابتدا مطلب را به گونه گنگ بیان میکند اما در آخر و نتیجه :
… حتى كأن وقتها الثاني ليس وقتا لها ، إلا في الاسفار و للمضطرين و ذوي الأعذار.
برای نماز مغرب ، وقت دوم اصلاً وقت آن نیست ، مگر برای مسافران و افراد مضطر و معذوران .
مرحوم شیخ یوسف بحرانی رحمة الله علیه در کتاب حدائق درباره این احادیث مینویسد :
ولا يخفى على المتأمل في ما قدمناه من الأخبار ظهور دلالتها على ان التأخير عن غيبوبة الشفق انما هو في مقام العذر كالسفر و الحوائج و نحوهما.
و بر کسی که در احادیث پیش گفته تأمل کند پوشیده نیست که تأخیر نماز از زمان غروب شفق تنها در موارد عذر، مانند سفر، نیازها و امثال آن مجاز است.
شیخ عبدالحسن (حمیدرضا) امامی منش – قم مقدسه – شعبان ۱۴۴۶
کدام وقت برای نماز مغرب صحیح است ؟ ۴.۵ درجه زیر افق – صدا و سیما ۴ درجه زیر افق – مؤسسه لواء – قم 3.۶ درجه زیر افق – دفتر حفظ و نشر آثار آل محمد علیهم السلام – قم
به اسلایدر زیر توجه کنید :
